اطلاعات عمومی/گل محمدی در بلغارستان
بلغارستان
(Bulgaria) کشوری واقع در منطقه بالکان (جنوب شرق قاره اروپا) است.
همسایگان این کشور رومانی، صربستان، جمهوری مقدونیه، یونان و ترکیه می
باشند. مساحت این کشور 110910 کیلومتر مربع (یک پانزدهم مساحت ایران) و
جمعیت آن حدود 8 میلیون نفر (یک نهم جمعیت ایران) است. از این جمعیت حدود
83 درصد مسیحی، 12 درصد مسلمان و بقیه از سایر ادیان می باشند. این کشور
فقیرترین کشور عضو اتحادیه اروپا است و مهمترین منابع درآمد آن صنعت و
کشاورزی می باشد. پایتخت این کشور شهر سوفیه (Sofia) و حکومت آن جمهوری
(Republic of Bulgaria) است.
گزارشات متعددی درباره ورود گل محمدی به
بلغارستان وجود دارد. همه این گزارشات ایران را به عنوان مبداء و خاستگاه و
موطن اصلی این گل و مسیر انتقال آن به بلغارستان را از طریق ترکیه و سوریه
می دانند. در قرن 15 میلادی افزایش تقاضا برای گلاب سبب شد که کشت گل به
آسیای صغیر و پایتخت امپراتوری بزرگ عثمانی که ولایتی به نام Edirne در
بلغارستان امروزی بود گسترش یابد. در اواخر قرن 17 میلادی یک بازرگان ترک
گل محمدی را در استان روملیای شرقی (Eastern Roumelia) که اکنون بخشی از
بلغارستان است برای اولین بار کشت نمود و بزرگ ترین کشتزارهای این گل در
جهان را بنیان نهاد. گزارشات دیگری نیزحاکی از ورود گل محمدی به بلغارستان
در نیمه اول قرن 17 میلادی است و عنوان می کند که این گل ابتدا در اطراف
شهر کازانلاک یا کازانلیک (Kazanlak or Kazanlik) کشت داده شده است و سپس
به تدریج نواحی بین کوه های بالکان (Balkan Mountain) و کوه های سردنا گورا
(Sredna Gora) در بلغارستان مرکزی توسعه یافته است. این منطقه اکنون به
دره رزها (Valley of Roses) مشهور است و مهمترین مرکز کشت و پرورش و بهره
برداری از این گل در جهان می باشد و حدود 80 درصد بازار جهانی محصولات این
گل در اختیار این منطقه و کشور بلغارستان است. این گل در کنار گونه دیگری
از رز به نام رز سفید (Rosa alba L.) که از گل محمدی به سرما مقاوم تر است
اما اسانس کم تر و نامرغوب تری دارد کشت داده می شود.
دره رزها در
بلغارستان دارای زمستانی ملایم، بهاری مرطوب و بارانی، تابستانی گرم و خشک و
پاییزی آفتابی است. در زمان محصول دهی گل که ماه های می و ژوئن (May &
June) میلادی است، روز با تابش آفتاب بر گل های شبنم زده در هوای سرد شب
پیشین آغاز می گردد و طی مدت کوتاهی روز گرم آفتابی فراگیر می شود و سپس
ناگهان در ابتدای بعد از ظهر ابرهای سنگین باران های شدید اما کوتاه و
زایایی را سبب می شوند. چنین آب و هوایی طول دوره محصول و بازده اسانس گل
را افزایش می دهد. خاک رسی- شنی منطقه به آسانی قابل کشت است و آب باران را
در سطح نگه نمی دارد ولی مدت مدیدی آن را در عمق خاک برای استفاده گیاه
حفظ می کند. روش کشت گیاه که در زبان محلی کسمه (Kesme) نامیده می شود و
ظاهرا نوعی قلمه زنی و تکثیر غیرجنسی است سبب حفظ کیفیت گیاه طی چندین قرن
شده است. دستگاه های تقطیری که در ابتدا از کشورهای اسلامی و عربی آورده
شده بود بهبود یافته و دستگاه های جدیدی نیز ابداء شده است. از قبل از ورود
گل به بلغارستان، نوعی نوشابه الکلی به نام راکیا (Rakiya) که از تقطیر
مجدد حاصل تخمیر انگور و آلو بدست می آید در آنجا مرسوم بود. این نوشابه
دارای درصد بالایی اتانل می باشد و دلیل بالا بودن اتانل آن نیز تقطیر مجدد
آن و تغلیظ اتانل در آن طی تقطیر مجدد است. الهام از تکنیک تقطیر مجدد که
در مورد تهیه راکیا مرسوم بود و استفاده از آن در مورد گل محمدی سبب بهبود
کیفیت گلاب حاصل و تولید محصول دیگر گل که اسانس آن است و ارزشی بسیار
افزون تر از گلاب دارد در مقیاس تجاری شد. همزمان با ابداء روش تقطیر مجدد و
تولید اسانس گل محمدی در مقیاس انبوه، صنایع عطرسازی و آرایشی- بهداشتی در
آلمان، فرانسه، انگلستان و دیگر کشورهای اروپایی رونق گرفت و ارتباط ریلی و
آبی (در رود دانوب) بین بلغارستان و اروپا برای رفت و آمد تجار و صدور
محصولات در نیمه دوم قرن 19 میلادی نیز توسعه یافت. با این وصف گسترش صنایع
عطرسازی و آرایشی- بهداشتی اروپا مدیون دستیابی آسان به اسانس گل محمدی در
مقیاس تجاری است.
سابقه پرورش گل محمدی و تولید محصولات آن در
بلغارستان که مجموعا حدود 345 سال است را می توان به 4 دوره تقسیم نمود.
طول مدت این دوره ها با هم فرق دارد و هر دوره با متغییرهایی نظیر نوع
ابزار فرآوری و استحصال محصول از گل، روش استحصال محصول یا نوع محصول
استحصال شده و کیفیت محصول و روش ها و مقررات حاکم بر کنترل کیفیت آن از
سایر دوره ها متمایز می گردد.
1. دوره اول: این دوره
از شروع کشت و فرآوری گل محمدی در دره گل ها در سال 1664 میلادی آغاز شده و
در سال 1902 با ابداء اولین سیستم تقطیر با بخار به پایان می رسد. این
دوره حدود 240 سال به طول انجامید و طی آن کشت گل به صورت سنتی انجام شد و
برای فرآوری محصول آن که عمدتا گلاب بود از دستگاه های سنتی گلاب گیری که
از ایران و شمال آفریقا آورده شده بود و در آنها از حرارت مستقیم آتش برای
تقطیر استفاده می شد و در محل به گی یولپان (Gyulpan) و دستگاه آلمبیک
(Alembic Apparatus) معروف بود، استفاده شد.
2. دوره دوم:
این دوره از سال 1902 میلادی و با ابداع اولین سیستم تقطیر با بخار آب
آغاز شد و در سال 1918 به پایان رسید. در این دوره اولین کارخانه های صنعتی
تولید گلاب و اسانس ساخته شدند و محصول دیگر رز که به کانکریت معروف است
نیز با استفاده از فناوری و دستگاه هایی که از فرانسه آورده شده بود در
مقیاس کم تولید شد. اولین کارخانه از این دست در سال 1904 میلادی توسط فردی
فرانسوی به نام Charles Garnier در محلی به نام Kara Sarli واقع در دره
رزها تاسیس شد. اولین جشنواره رزها (Festival of Roses, Rose Festival) که
مراسمی نمادین و مخصوص موسم برداشت گل محمدی است نیز در این دوره در سال
1903 به صورت محلی در شهر کازانلیک برگزار شد. اکنون این جشنواره از سال
1967 جنبه ملی یافته است و هرسال و در اولین یکشنبه ماه زوئن در این شهر
برگزار می گردد.
3. دوره سوم: این دوره از سال 1918
میلادی شروع و در سال 1945 به پایان رسید. در این دوره دولت بلغارستان برای
توسعه این صنعت وارد عمل شد و با تشکیل دادن اتحادیه های صنفی، کمک مالی
از طریق بانک کشاورزی بلغارستان، انجام پروژه های تحقیقاتی برای ارتقاء این
صنعت و کنترل کیفی محصولات آن کمک شایانی به پیشبرد آن نمود.
4. دوره چهارم:
این دوره از سال 1945 میلادی آغاز شد و تا به امروز ادامه دارد. در 22 می
سال 1945 دولت قانونی را گذراند و به موجب آن بانک کشاورزی بلغارستان را
متولی خرید و فرآوری گل اعلام کرد و این صنعت بطور کامل تحت کنترل دولت
درآمد. تمامی واحدهای تولیدی خصوصی تعطیل شدند و به جای آنها شرکت ایالتی
بولگارسکا رزا (State Company Bulgarska Rosa) تاسیس شد و این صنعت ملی
اعلام شد. در سال 1950 اولین استاندارد ایالتی برای اسانس رز تدوین شد.
تمامی واحدهای کم ظرفیت تعطیل شدند و واحدهای بزرگ فرآوری با دستگاه هایی
با ظرفیت 5000 لیتر تاسیس شدند.
اولین موسسه تحقیقاتی مخصوص رزها و
اسانس های گیاهی در سال 1907 در بلغارستان تاسیس شد. این موسسه طی افزون بر
100 سال فعالیت خود در نام، وابستگی به سازمان های دولتی، شرح وظایف و
غیره دستخوش تغییرات بسیاری بوده است و اکنون تحت عنوان موسسه تحقیقاتی
رزها و گیاهان معطر و دارویی (Research Institute for Roses, Aromatic, and
Medicinal Plants) فعالیت می کند و معتبرترین مرجع ذیصلاح در تعیین کیفیت
محصولات رز در جهان است.
منبعwww.keyashiyan.com
